Allaha yaxınlaşmaq hansı mənadadır?

Bildiyimiz kimi Allah la məkandır (məkansız) bəs belə olan halda insan ibadət etməklə Allaha nə cür yaxınlaşır?

Təbii ki, biz deyə bilmərik bu yaxınlıqdan məqsəd məkan cəhətdən olan yaxınlıqdır, çünki Allah cism deyil və məkanı yoxdur ki, bəndə Ona məkan cəhətdən yaxın ola, amma bununla yanaşı bizə bizim özümüzdən daha yaxındır. 

"Biz ona şah damarından daha yaxınıq"(Qaf, 16). 

Həmçinin bu yaxınlıq məqam və ictimai cəhətdən də yaxınlıq deyil. Bunu tam anlamaq üçün belə bir misal vuraq. Məsələn: Müavin müdürə hamıdan daha yaxındır, amma bu o demək deyilki müavinlə müdür eyni məkandadı və yaxud həmişə bir yerdədi. Əksinə bu yaxınlıq mənəvi yaxınlıqdır və "yaxın" sözünü burda işlətmək məcazi mənadadır. Allaha yaxınlıq nə məkan, nə ictimai və nədəki məcazi deyil, əksinə həqiqidir. Bir formada həqiqətdir ki, insan ibadət və itaət etməklə, ixlaslı əməllər görməklə bu həqiqətə əl taparlar və kamillik cəhətdən ucalıb Allaha daha yaxın olarlar və aradakı fasilələri azaldarlar. Mümkündür ki, bu cür sual verilə. Əgər Allahın məkanı yoxdursa və bu cür yaxınlıq ictimaidə deyilsə, bəs onda bu ilahi yaxınlıqdan məqsəd nədir? Bu sualın cavabı budur ki, Allah mütləq kamala sahibdir və bu mütləq kamalın kölgəsində bəndəçilik edənlər bu übudiyyət və bəndəçilik yolu ilə bu kamalı ələ gətirirlər və nəhayət bu kamaldan məhrum olanlardan Allaha daha yaxın olurlar. Yaradılış aləmində hər kəsin özünə uyğun kamalı və Allahın zatına yaxınlığı var, amma vücud cəhətindən daha kamil olan hər bir kəs Allahın zatına (hansı ki, sonsuz kamaldır) daha yaxın olacaq. Bir az da geniş desək: Mələklər bir çox varlıqlardan Allaha daha yaxındır. Hətda mələklərin içlərində də bəziləri digərlərinə nisbət daha müqərrəbdir (yaxındır). Buna görə də bəzi mələklər hakim, əmr edən bəziləri isə tabe olan, əmri icra edəndir. İnsanın vücudi mərtəbəsinə görə yuxarı dərəcələri olduğu üçün daşdan, bitkidən, heyvandan Allaha daha yaxındır və Allaha yaxınlıq və uzaqlığın müqayisəsi həmin vücudi kamaldır ki, onu mütləq kamala daha da yaxınlaşdırır. İnsanın vücudunda olan kamalatdan əlavə, hər bir insan bəndəçiliklə, öz dini vəzifələrinə əməl etməklə bir çox kamallar ələ gətirə bilər. İnsan İlahi itaət və bəndəçilik yolu ilə Allaha yaxınlıq dərəcələrini keçib heyvani mərtəbədən ucalıb mələkdəndə üstün ola bilər.